کشف نظریه های ضمنی پیروی پیروان و ارائه سنجه ای برای ارزیابی آن

«پیروی» پارادایم رو به رشدی در حوزه رفتار سازمانی به شمار می رود که به جای تمرکز صرف بر رهبری، پیروان را کانون توجه خود قرار می دهد. بنابراین، احصای دیدگاه های پیروان نسبت به نقش خودشان که با عنوان «نظریه های ضمنی پیروی» پیروان شناخته می شود، و نیز ارائه سنجه ای برای ارزیابی آن نظریه های ضمنی، اهداف پژوهش حاضر محسوب می شدند. برای این منظور، رویکرد آمیخته اکتشافی استفاده شد. ابتدا با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند، مصاحبه هایی نیمه ساختاریافته با 14 تن از کارکنان واجد شرایط از صنایع مختلف سازمان های بزرگ خصوصی و خصوصی شهر مشهد انجام و داده های حاصل با استفاده از روش تحلیل محتوای عُرفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. به این ترتیب با تحلیل محتوای 778 واحدفکر، مجموعاً 22 مقوله از نظریه های ضمنی شناسایی شد که در 5 مولّفه ویژگی های مثبت و یک مولّفه ویژگی های منفی قرار گرفت. مضامین شناسایی شده ویژگی های مثبت شامل «ادراک سازنده از کار»، «شایستگی شغلی»، «بازوی توانای رهبر»، «فضایل اخلاقی» و «پیشگامی» بودند. مولّفه ویژگی های منفی نیز با عنوان «نابهنجاری های نقش» نامگذاری شدند که شامل «تخریب»، «اطاعت کورکورانه»، «بی کفایتی»، «بی تفاوتی» و «کاریدی» بود. سپس با استفاده از نتایج بدست آمده در مرحله نخست، سنجه ای طراحی و تدوین گشت تا صحت یافته های مرحله نخست مورد بررسی قرار گیرد. با انجام پیش آزمون، حجم نمونه لازم برای مطالعه مرحله بعد، 162 عدد تعیین گردید که تعداد 200 پرسشنامه توزیع و کار تحلیل بر روی 166 پرسشنامه صحیح بازگردانده شده انجام گرفت. نتایج تحلیل عاملی تاییدی نشان داد که تعداد 4 مولّفه از پیش الگوها و یک مولّفه پیش الگوی منفی باید با مقولات دیگر ادغام شوند. لذا، 17 مقوله باقیمانده در 5 مولّفه از پیش الگوها و یک مولّفه نابهنجاری های نقش جای گرفتند. طبقات پیش الگوی مثبت شامل ادراک سازنده از کار(ارتباط بی واسطه با کار-کارشناسی- عضو تیم- خلاقیت)، شایستگی شغلی، بازوی توانای مدیر(حمایت از مدیر- مشورت دهی- منبع اطلاعاتی مدیر)، فضایل اخلاقی(روابط انسانی- وجدان کاری)، و پیشگامی(آغازگری- استقلال فکری- مسئولیت پذیری) و نابهنجاری های نقش نیز شامل رفتارهای مخرب و اطاعت، بی کفایتی، کار یدی و بی تفاوتی بود. سنجه تعدیل یافته، از روایی و پایایی مناسبی برخوردار است.